Bài viết này là một phần trong loạt bài viết cho trang Việt Nam Bền Vững của Bà Clothilde Deneve. Hiện bà Deneve đang công tác với vai trò là Giám đốc Kinh doanh của Shire Oak International.
Năng lượng tái tạo đã trở thành một chủ đề nóng trong vài năm qua, ở Việt Nam và trên toàn thế giới, do sự tập trung nhanh chóng vào biến đổi khí hậu và cuộc chạy đua Net-Zero (không phát thải khí nhà kính).
Nhiều tác nhân trên khắp thế giới đang nỗ lực hướng tới sự cân bằng giữa lượng khí nhà kính được tạo ra và lượng khí thải ra khỏi bầu khí quyển để đảm bảo Trái đất không bị nóng lên. Việc chuyển đổi sang Năng lượng tái tạo có thể hỗ trợ sự cân bằng này và tác động tích cực đến môi trường, xã hội, nền kinh tế và quản trị. Đặt tất cả vào bối cảnh – Việt Nam là một trong những khu vực dễ bị tổn thương nhất bởi biến đổi khí hậu.
Nhưng trước khi bắt đầu cuộc trò chuyện về Năng lượng tái tạo và các nguồn năng lượng carbon thấp, điều quan trọng là phải hiểu ý nghĩa của cả hai thuật ngữ:
Năng lượng tái tạo & carbon thấp
Có bốn loại năng lượng carbon thấp chính:
- Gió
- Mặt trời
- Thuỷ điện
- Điện hạt nhân
Những nguồn này tạo ra năng lượng bằng cách giải phóng một lượng nhỏ khí thải carbon. Ba loại đầu tiên có thể tái tạo, có nghĩa là chúng đến từ một nguồn miễn phí và dồi dào, do đó không bị cạn kiệt khi sử dụng. Một số nguồn năng lượng tái tạo vẫn có thể có tác động đến môi trường. Ví dụ, thủy điện khi đến từ các đập lớn có thể phá vỡ hệ sinh thái tự nhiên của các con sông, phá hoại rừng và đa dạng sinh học.
Kể từ Thỏa thuận Paris, được 196 bên thông qua vào năm 2015, các chính phủ trên toàn thế giới đang thay đổi chính sách của họ để hạn chế sự nóng lên toàn cầu dưới 2 ° C, tốt nhất là 1,5 ° C, so với mức tiền công nghiệp. Dưới áp lực của chính phủ và người tiêu dùng, các công ty quốc tế lớn đang cam kết giảm lượng khí thải carbon.
Nhiều sáng kiến bền vững toàn cầu đã xuất hiện, chẳng hạn như RE100 – đây là sáng kiến Năng lượng tái tạo của tập đoàn toàn cầu, tập hợp các doanh nghiệp lớn cam kết sử dụng 100% điện tái tạo.
Năng lượng tái tạo ở Việt Nam
Tại Việt Nam, Năng lượng tái tạo đang giải đáp hai vấn đề lớn:
1. Bổ sung các nguồn điện mà không làm tổn hại đến môi trường:
Quốc gia này đang phải đối mặt với sự gia tăng lớn về nhu cầu điện hàng năm chủ yếu do tốc độ tăng trưởng kinh tế nhanh và công nghiệp hóa cao.
2. Đáp ứng nhu cầu của các doanh nghiệp đa quốc gia (MNE) về điện sạch:
Bằng cách cho phép tiếp cận với Năng lượng tái tạo, chính phủ Việt Nam đang cung cấp các nguồn lực mà các MNE cần để tuân thủ và để chuỗi cung ứng của họ tuân thủ chính sách doanh nghiệp toàn cầu nhằm giảm lượng khí thải carbon, do đó tăng số lượng các MNE chuyển dây chuyền sản xuất của họ sang Việt Nam.
Đồng thời, chính phủ Việt Nam trong vài năm qua đã xây dựng các chính sách mạnh mẽ để hỗ trợ phát triển các dự án Năng lượng tái tạo và thu hút đầu tư. Mục tiêu của Việt Nam, Dự thảo Quy hoạch Phát triển Điện lực VIII (DPD 8) sẽ được công bố vào năm 2021, là đến năm 2030, 29% sản lượng điện sẽ đến từ năng lượng gió, mặt trời và năng lượng tái tạo.
Năng lượng tái tạo chiếm 13% điện năng vào năm 2020.
Điện mặt trời ngày càng phổ biến hơn
‘Độ hot’ của năng lượng mặt trời Thị trường Năng lượng tái tạo ở Việt Nam, đặc biệt là Năng lượng Mặt trời, đã trở thành một trong những thị trường chuyển đổi mạnh mẽ trên thế giới chỉ trong vài năm trở lại đây.
Việt Nam đã trở thành thị trường năng lượng mặt trời lớn thứ ba thế giới vào năm 2020. Điều này đặc biệt nghiêm trọng khi Việt Nam hầu như không lắp đặt năng lượng mặt trời trước năm 2017. Các quy định chính đã giúp sự phát triển đáng kinh ngạc này là Biểu giá điện bắt đầu có hiệu lực lần đầu tiên vào năm 2018 (FIT1) và sau đó vào tháng 4 năm 2020 (FIT2).
Biểu giá là được đưa ra bởi EVN, nhà cung cấp điện quốc gia, để quy định mức giá trả cho mỗi kWh được các chủ dự án năng lượng mặt trời đưa vào lưới điện, theo hợp đồng 20 năm.
FIT2 được áp dụng cho các dự án được xây dựng trước cuối năm 2020. Điều này đã tạo ra một lượng lớn dự án mới: Hơn 9GWp của các dự án đã được lắp đặt tại Việt Nam vào năm 2020, từ chỉ 378MWp vào năm 2019. Trong số 9GWp này, 6GWp đã được lắp đặt vào tháng 12!
Điều này có nghĩa là quốc gia này đã vượt xa mục tiêu ban đầu là 1 GW vào cuối năm 2025. Công suất lắp đặt vượt quá kỳ vọng, đến nỗi Chính phủ phải bấm nút tạm dừng một chút, do EVN đang phải đối mặt với áp lực hòa nhập quá nhiều nguồn điện mới vào lưới điện của mình.
Hiện nay, biểu giá vẫn chưa được gia hạn và tất cả các bên liên quan đến năng lượng mặt trời đang chờ quy định tiếp theo được công bố.
Điện mặt trời được ưa chuộng hơn bao giờ hết
Bất chấp việc thiếu các quy định hiện hành vào năm 2021, xu hướng Năng lượng mặt trời ở Việt Nam vẫn chưa dừng lại, khi ngày càng có nhiều nhà đầu tư nước ngoài cố gắng giành lấy thị phần. Bước tiếp theo cho sự phát triển của Việt Nam trong lĩnh vực Năng lượng tái tạo là DPPA (Thỏa thuận mua bán điện trực tiếp): cho phép các công ty mua điện tái tạo được sản xuất ngoài công trường (từ trang trại gió hoặc mặt trời). Khi DPPA có sẵn, các công ty đa quốc gia cuối cùng sẽ có sẵn các giải pháp để cung cấp năng lượng cho 100% hoạt động của họ bằng Năng lượng tái tạo. Điều này sẽ cho phép thị trường phát triển vượt bậc mà không phải phụ thuộc tài chính vào EVN (nhà cung cấp điện quốc gia) hay chính phủ.
Nhưng sự phát triển đáng kinh ngạc của thị trường tái tạo không phải không có thách thức và Việt Nam sẽ phải đối mặt với một số vấn đề để giữ cho thị trường phát triển bền vững.
Vấn đề lớn nhất cho đến nay liên quan đến cơ sở hạ tầng: lưới điện của Việt Nam không đủ tải lượng để đáp ứng một lượng lớn công suất bổ sung.
Cần có các khoản đầu tư để nâng cao chất lượng của lưới điện nhằm đáp ứng nhu cầu năng lượng ngày càng tăng của Việt Nam và khả năng ứng dụng năng lượng tái tạo của Việt Nam!
